Rondom mooie ogen + Live muziek

• Samengesteld en inge­leid door Steven Jacobs
• Live muziek door Casper Jacobs & Arturo Simoen

In 1929 – 30 maak­te de Belgische cine­ast Henri Storck Voor je mooie ogen, een film waar­in een man een gla­zen oog vindt. De vis­ce­ra­le fas­ci­na­tie voor het (lichaam­lo­ze, gemu­ti­leer­de, ver­blin­de of ver­vorm­de) oog her­in­nert niet alleen aan het beroem­de ope­nings­shot uit Luis Buñuels Un chien anda­lou (1929) maar aan de ico­no­gra­fie van het sur­re­a­lis­me in zijn geheel: van de schil­de­rij­en en foto’s van René Magritte, Max Ernst, Salvador Dalí en Man Ray tot de geschrif­ten van Georges Bataille. Voor deze kun­ste­naars mar­keer­de het oog, een glib­be­rig orgaan aan de bui­ten­zij­de van ons lichaam, de grens tus­sen een uiter­lij­ke en inner­lij­ke wereld. In die zin vorm­de het oog een inte­res­sant motief om het sur­re­ë­le in het reë­le te explo­re­ren – pre­cies de ambi­tie van vele sur­re­a­lis­ti­sche foto­gra­fen en cineasten. 

Met Storcks Voor je mooie ogen als uit­gangs­punt brengt dit pro­gram­ma diver­se films samen waar­in ogen pro­mi­nent figu­re­ren en waar­in tevens diver­se opti­sche moda­li­tei­ten wor­den ver­kend: van een Britse news­reel uit 1930 over bril­len voor slecht­zien­de kat­ten tot Emak Bakia (1926) van Man Ray met een ope­nings­shot waar­in het men­se­lij­ke oog en de mecha­ni­sche lens van de film­ca­me­ra met elkaar wor­den geï­den­ti­fi­ceerd. Andere momen­ten in de film tonen ogen naast kop­lam­pen van een auto of geschil­derd op de oog­le­den van Kiki de Montparnasse, maar ze wor­den eerst en voor­al geïn­te­greerd in de nieu­we, opti­sche tech­nie­ken (Rayografieën, meer­vou­di­ge belich­tin­gen, soft focus, et cete­ra) die Man Ray in zijn ciné-poè­me han­teer­de. Met behulp van aller­han­de calei­do­sco­pi­sche effec­ten pre­sen­teert Man Ray de cine­ma als een ultie­me kunst van licht en trans­pa­ran­tie – een gege­ven dat naad­loos aan­sluit bij de onstuit­ba­re fas­ci­na­tie voor (pro­the­ti­sche) ogen, len­zen, bril­len, spie­ge­len­de of trans­pa­ran­te opper­vlak­ken, ven­sters, pris­ma’s, tele­sco­pen, micro­sco­pen en came­ra’s die we aan­tref­fen in de moder­nis­ti­sche foto­gra­fie uit deze jaren als­ook in de abstrac­te films van Henri Chomette, Fernand Léger en László Moholy-Nagy. 

Light Rhythms (1930) van Francis Bruguière & Oswell Blakeston sluit hier vol­le­dig bij aan met licht dat danst over de geplooi­de papie­ren vor­men die Bruguière reeds in de late jaren 1920 foto­gra­feer­de. In zijn Filmstudie (1926) maakt Hans Richter de logi­ca van het nieu­we opti­sche para­dig­ma zelfs dui­de­lijk door abstrac­te ani­ma­tie, beweeg­lij­ke licht­ef­fec­ten en pris­ma­ti­sche ver­vor­min­gen te com­bi­ne­ren met indruk­wek­ken­de shots van ogen en kunstogen.

Voor (post)surrealistische cine­as­ten waren der­ge­lij­ke films niet alleen geschikt om impres­si­o­nis­ti­sche licht­ef­fec­ten te pro­du­ce­ren maar kon­den ze ook een inner­lij­ke visie evo­ce­ren – niet zozeer een visie geba­seerd op Freudiaanse droom­nar­ra­tie­ven maar op een ver­splin­ter­de ocu­la­ri­teit die her­in­nert aan de bevreem­den­de opti­sche effec­ten die optre­den als we bij­voor­beeld op onze oog­bol­len duwen. Die logi­ca lag na de Tweede Wereldoorlog aan de basis van beroem­de fil­m­ex­pe­ri­men­ten van Stan Brakhage maar inspi­reer­de ook On Eye Rape (1962) van de Japanse cine­ast Takahiko Iimura, die fra­mes uit een edu­ca­tie­ve film over voort­plan­ting bij plan­ten en die­ren met gaten door­prik­te – een stra­te­gie waar­bij de film­strip let­ter­lijk werd gemu­ti­leerd en resul­teert in een aan­slag op de over­ge­sti­mu­leer­de ogen van de kijker.

Storck cre­ëer­de Voor je mooie ogen samen met Félix Labisse. Deze Franse sur­re­a­lis­ti­sche schil­der, illu­stra­tor en sce­no­graaf schreef het sce­na­rio en ver­tolk­te de hoofd­rol. Labisse, die toen in Oostende resi­deer­de, zou vaak met Storck samen­wer­ken. Zo waren ze bei­den in 1928 stich­tend lid van de Club du Cinéma d’Ostende en lever­den ze alle­bei bij­dra­gen aan het tijd­schrift Tribord (1930−31). Naast Voor je mooie ogen was Labisse ook betrok­ken bij ande­re films van Storck zoals De dood van Venus (1930) en Een stran­di­dyl­le (1931). Later, toen hij zich had ont­popt tot een voor­aan­staand maker van kunst­do­cu­men­tai­res, wijd­de Storck twee films aan de kunst van Labisse: Van het geluk bemind te zijn (1962) en Het onheil van de oor­log (1962). 

Het werk van Labisse was toen even­wel al eer­der in beeld gebracht door de Franse cine­ast Alain Resnais in zijn Visite à Félix Labisse (1947), een film die deel uit­maak­te van een hele reeks op 16mm gedraai­de film­por­tret­ten van kun­ste­naars die de diver­se trends bin­nen de zoge­naam­de École de Paris ver­te­gen­woor­di­gen: post-kubis­me (Henri Goetz), geo­me­tri­sche abstrac­tie (César Doméla), lyri­sche of orga­ni­sche abstrac­tie (Hans Hartung, Christine Boumeester) en een door het sur­re­a­lis­me geïn­spi­reer­de figu­ra­tie (Lucien Coutaud, Oscar Dominguez, Max Ernst en Félix Labisse). Zoals in de ande­re films uit de reeks com­bi­neert Visite à Félix Labisse beel­den van de kun­ste­naar aan het werk met foot­a­ge die de sta­ti­sche kunst­wer­ken tot leven brengt met behulp van mon­ta­ge en came­ra­be­we­gin­gen. En uiter­aard ves­tigt Resnais onze aan­dacht op de ogen in het werk van Labisse.

Dit pro­gram­ma werd oor­spron­ke­lijk samen­ge­steld voor Monokino​’s SHHH Festival in Oostende afge­lo­pen sep­tem­ber. Voor de ver­to­ning in Gent wordt de volg­or­de van het pro­gram­ma licht­jes geop­ti­ma­li­seerd en breidt Casper Jacobs de muzi­ka­le bege­lei­ding uit naar meer van de films 

Steven Jacobs is als een kunst- en film­his­to­ri­cus (UGent, UAntwerpen) gespe­ci­a­li­seerd in de rela­ties tus­sen film en beel­den­de kunst.