Milestones: Windschaduw – Frans van de Staak

Samen met Sabzian dro­men we al lang van een kans om het werk van de eigen­zin­ni­ge, Nederlandse film­ma­ker Frans van de Staak (1943−2001) te belich­ten. We ver­to­nen Windschaduw, een film die voor­als­nog niet gedi­gi­ta­li­seerd werd en enkel te ont­dek­ken is op de ori­gi­ne­le 16mm-drager. 

Windschaduw is opge­bouwd uit scè­nes waar­in een acteur of een actri­ce aan­komt of ver­trekt. De man en vrouw pak­ken kof­fers in en uit, komen steeds ande­re woon­ruim­tes bin­nen of ver­la­ten die. Een geza­men­lij­ke aan­komst, ver­trek of ver­blijf lijkt niet (meer) moge­lijk. Twee gedich­ten van Gerrit Kouwenaar vorm­den het uit­gangs­punt – ​‘Tijden’ en ​‘Aire’ uit zijn bun­del Het blindst van de vlek (1982). De dicht­re­gels wor­den her­haal­de­lijk door Kouwenaar zelf bui­ten beeld, en een enke­le maal door de acteur of actri­ce voor­ge­dra­gen of uit­ge­spro­ken. De aan­komst- en ver­trek­scè­nes zijn van elkaar geschei­den door beel­den van land­schap­pen die als rust­pun­ten fungeren.

In samen­wer­king met Sabzian

De ver­to­ning wordt voor­af­ge­gaan door een inleiding

‎

”Ik denk aan de nieu­we film van Frans, Windschaduw. Komen en gaan van een man en een vrouw, ope­nen en slui­ten van deu­ren in wei­nig door­leef­de kamer­tjes, zomer­huis­jes. Een kof­fer die zich onop­hou­de­lijk leegt en weer vult. Vensters met uit­ge­knip­te stuk­jes land­schap. Woorden, frag­men­ten van zin­nen, die de man (mis­schien een jon­gen nog) en de vrouw (een meis­je mis­schien) tegen elkaar of voor zich heen spre­ken. Erachter ont­vouwt zich de tekst van Gerrit Kouwenaar, waar­in deze gede­ci­deerd en met veel wit uit­beeldt hoe de tijd zich­zelf con­su­meert, gecon­su­meerd heeft. Er is een hel­der patroon in de bewe­ging van de tede­re kwets­ba­re licha­men. De stem van Kouwenaar vindt daar­in zijn plaats, de tekst wordt steeds zicht­baar­der. Het men­se­lij­ke gepraat en geschar­rel wordt door­sne­den door natuur­beel­den, door al dat­ge­ne waar­aan we bin­nen de omlijs­ting van de ven­sters tekort komen. Landschappen, tege­lijk bevrij­dend en betre­den. Er is geen meter onge­rept. Er is een oer­al­le­daag­se eco­lo­gie. Er is een rafe­lig bos, een ein­di­ge wereld. Als het meis­je de kof­fer open­doet en de came­ra ver­vol­gens haar gezicht zoekt en inlijst, en als er dan een muziek­je begint te spe­len ter­wijl zij ons lang en onder­zoe­kend aan­kijkt, moet ik opeens mijn uiter­ste best doen om niet in hui­len uit te bar­sten. Dat gebeurt me niet vaak. Ik kan het niet uit­leg­gen, maar in zijn sterk­ste momen­ten is Frans van de Staak voor mij de fil­mer die de essen­tie van het fil­men het dichtst bena­dert. Niet dat hij de knap­ste is of de groot­ste (wie maakt dat uit?). Alleen: hij komt er het dicht­ste bij.”

Johan van der Keuken

« Personne ne sait que Frans van de Staak était l’un des trois grands ciné­as­tes euro­péens – avec Jean-Claude Rousseau le fran­çais et l’al­le­mand Peter Nestler, dont per­son­ne ne con­naît les films, par­ce qu’il est le seul héri­tier de Dziga Vertov. »

Jean-Marie Straub

‎