Experimentele etnografische film

Dit eer­ste is wel­licht het meest dui­de­lijk in The Masked Monkeys (2015) van Anja Dornieden en Juan David González Monroy. Zij docu­men­te­ren de gemas­ker­de tra­di­tie in Indonesië, de wayang topeng. Deze cul­tus gaat dui­zend jaar terug, naar tri­ba­le doods­ri­tes waar­bij gemas­ker­de dan­sers beschouwd wer­den als de inter­pre­ta­tors van de goden. In de laag­ste soci­a­le klas­se van Java is een unie­ke mani­fes­ta­tie van deze rite nog aan­we­zig. Hierbij wor­den aap­jes inge­zet; die wor­den getraind om te dan­sen, te ​‘enter­tai­nen’. Ze leven ech­ter in benar­de omstan­dig­he­den (wei­nig levens­ruim­te etc.). Het toe­kij­ken op de ritu­e­len, de ​‘per­for­mers’ en de ruwe keer­zij­de ervan geeft ons een kijk­er­va­ring die laveert tus­sen fas­ci­na­tie en afschuw. Maar geven we uit­ein­de­lijk niet toe aan de traditie? Vorig jaar won The Masked Monkeys op het Brusselse L’Âge d’or fes­ti­val de prijs voor bes­te film.

Wie het werk van Maya Deren een beet­je kent, weet hoe cen­traal de dans en het ritu­eel in haar films staan. Zowel in haar ico­ni­sche werk Meshes of the Afternoon (1943) als in bij­voor­beeld Ritual in Transfigured Time (1946) beweegt de pro­ta­go­nist zich in een sur­re­a­lis­ti­sche ​‘tus­sen­we­reld’, waar dood en leven door dans(rituelen) geac­ti­veerd en ver­bon­den wor­den. Het ver­baast dan ook niet dat Deren vijf jaar lang in Haïti door­bracht om er voo­d­oor­i­tes te leren ken­nen en deze te docu­men­te­ren. Dit resul­teer­de in het boek en later de film Divine Horsemen: The Living Gods of Haïti (1951÷1985). De film werd twin­tig jaar na haar dood door haar weduw­naar Teiji Ito gemon­teerd uit de grau­we beel­den die Deren gescho­ten had, gecom­men­ta­ri­eerd met pas­sa­ges uit haar gelijk­na­mi­ge boek. Het werk toont voor­al een groot enga­ge­ment naar de ritu­e­len en haar beoe­fe­naars, een per­soon­lij­ke regi­stra­tie geken­merkt door Derens cine­ma­to­gra­fi­sche stijl, gril­li­ge zwart-wit beel­den, ver­tra­gin­gen en licha­men die in tran­ce door het beeld bewe­gen. Een geheel dat mede dank­zij de muziek een prach­ti­ge (en psy­che­de­li­sche) weer­ga­ve van de mys­te­ri­eu­ze voo­d­oor­i­tu­e­len teweeg­brengt en tege­lij­ker­tijd Derens gro­te inspi­ra­tie toont.