Experimentele etnografische film

Dit eerste is wellicht het meest duidelijk in The Masked Monkeys (2015) van Anja Dornieden en Juan David González Monroy. Zij documenteren de gemaskerde traditie in Indonesië, de wayang topeng. Deze cultus gaat duizend jaar terug, naar tribale doodsrites waarbij gemaskerde dansers beschouwd werden als de interpretators van de goden. In de laagste sociale klasse van Java is een unieke manifestatie van deze rite nog aanwezig. Hierbij worden aapjes ingezet; die worden getraind om te dansen, te ​‘entertainen’. Ze leven echter in benarde omstandigheden (weinig levensruimte etc.). Het toekijken op de rituelen, de ​‘performers’ en de ruwe keerzijde ervan geeft ons een kijkervaring die laveert tussen fascinatie en afschuw. Maar geven we uiteindelijk niet toe aan de traditie? Vorig jaar won The Masked Monkeys op het Brusselse L’Âge d’or festival de prijs voor beste film.

Wie het werk van Maya Deren een beetje kent, weet hoe centraal de dans en het ritueel in haar films staan. Zowel in haar iconische werk Meshes of the Afternoon (1943) als in bijvoorbeeld Ritual in Transfigured Time (1946) beweegt de protagonist zich in een surrealistische ​‘tussenwereld’, waar dood en leven door dans(rituelen) geactiveerd en verbonden worden. Het verbaast dan ook niet dat Deren vijf jaar lang in Haïti doorbracht om er voodoorites te leren kennen en deze te documenteren. Dit resulteerde in het boek en later de film Divine Horsemen: The Living Gods of Haïti (1951÷1985). De film werd twintig jaar na haar dood door haar weduwnaar Teiji Ito gemonteerd uit de grauwe beelden die Deren geschoten had, gecommentarieerd met passages uit haar gelijknamige boek. Het werk toont vooral een groot engagement naar de rituelen en haar beoefenaars, een persoonlijke registratie gekenmerkt door Derens cinematografische stijl, grillige zwart-wit beelden, vertragingen en lichamen die in trance door het beeld bewegen. Een geheel dat mede dankzij de muziek een prachtige (en psychedelische) weergave van de mysterieuze voodoorituelen teweegbrengt en tegelijkertijd Derens grote inspiratie toont.