This is not a script – Poëzie ontmoet film (3)

In 1964 fixeerde de Belgische dichter Marcel Broodthaers (1924−1976) een stapel onverkochte exemplaren van zijn laatste dichtbundel Pense-Bête in plaaster. Die daad markeerde symbolisch zijn overstap naar de beeldende kunst. Taal en tekst verdwenen echter nooit uit zijn latere oeuvre. De derde programma-avond van This is not a script openen we met zijn experimentele kortfilm Un Voyage en Mer du Nord uit 1973, waarin hij deze cinematografische zeereis in de vorm van een ​‘boek’ gegoten heeft: statische zeebeelden worden afgewisseld met tussentitels die paginanummers aanduiden. Het werk is ondertussen iconisch geworden, mede dankzij de invloedrijke Amerikaanse kunstcritica Rosalind Krauss en haar boek A Voyage on the North Sea: Art in the Age of the Post-Medium Condition (1999). Daarin oppert ze dat de eigenheid van een artistiek medium nooit verengd kan worden tot het stoffelijke, materiële aspect van zijn drager — wat door sommige exponenten van het hoge modernisme (zoals Clement Greenberg) uitgedragen werd. De specificiteit van een medium schuilt volgens haar net in de complexiteit en veelvormigheid van dragers en artistieke conventies die in elkaar grijpen en onderling van elkaar afhankelijk zijn. Er bestaat niet zoiets als dé essentie van het medium. Een medium verschilt altijd van zichzelf in de vele articulaties die het krijgt in kunstwerken. Krauss beschouwt Broodthaers als een fundamenteel voorbeeld voor kunstenaars die hun media steeds opnieuw uitvinden en articuleren. Het gebruik van nieuwe technologieën ziet ze als een mogelijkheid om de innerlijke complexiteit van media te kunnen bevatten. Literatuur kan ook bewegend beeld zijn. Cinema kan ook tekst zijn.

Met het bewegende concrete gedicht Poem in Memory of Jack Donovan Foley (2008) brengt de Canadese schrijver en kunstenaar W. Mark Sutherland (°1955) een hommage aan Jack Foley. Foley vond in de jaren twintig van de vorige eeuw het naar hem genoemde ​‘foley’ uit: de geluidseffecten of bruitage. De foleyartiest creëert allerlei geluiden die in postproductie op het beeld gemonteerd worden, alsof het de echte geluidsopnames zijn die bij het beeld horen. Zo worden bijvoorbeeld wapperende handschoenen het vleugelgeklapper van vogels. Sutherland vindt poëzie in de kloof tussen het beeld en het geluid in film.

Tot slot presenteren we drie meesters van de structurele film: Paul Sharits, Hollis Frampton en Michael Snow. De ontkoppeling van beeld en geluid die Sutherland in de verf zet, vinden we ook terug in Paul Sharits’ (1943−1993) Word Movie uit 1966. De woorden zijn hier materie geworden. Er verschijnt schrift op de beeldband, waarbij elk woord één frame lang — of liever: kort — in beeld blijft. En er is spraak op de klankband, met een mannen- en vrouwenstem die elk om beurten een woord lezen. De presentatievorm maakt het erg moeilijk om iets van de tekst te bevatten, wat de materiële kant van de woorden extra in de verf zet.

Gloria! (1979) is Hollis Framptons ode aan zijn overleden grootmoeder. Frampton (1936−1984) trekt de mediale lagen volledig uit elkaar: filmbeeld, muziek en schrift wisselen elkaar af in een poging om uit sporen het verleden op te roepen en om de relatie tussen een negentiende-eeuwse vrouw en haar twintigste-eeuwse kleinzoon te vatten. Op ontroerende en ietwat komische wijze bezint deze formele film zich over de menselijke eindigheid en over de vergankelijkheid van herinneringen.

We eindigen met het werk dat de titel leverde voor de programmareeks. ​“This is not a script” is een citaat uit So Is This (1982) van de Canadese kunstenaar Michael Snow (°1929). Vijfenveertig minuten lang verschijnt een tekst op het scherm, woord voor woord, wit op zwart, gezet in Helvetica. Er is geen geluid. So Is This is niet alleen een film met alleen maar tekst, in de tekst zelf reflecteert Snow geregeld over het lezen in een film. Het werk leest haast als een handleiding om tekst als schrift op film te zetten. So Is This raakt, vaak onderhuids en met de nodige humor, heel veel thema’s aan, zoals censuur, de relatie tussen de filmpraktijk en filmkritiek, etc. Met deze film gooide Snow roet in het theoretische debat over de vraag of film een taal is. De enige manier waarop So Is This gezien kan worden, is in de filmzaal, als toeschouwer tussen de toeschouwers. Deze screening is een unieke kans om dit meesterwerk van Snow zo te zien!