Still Moving

Het werk Stewing Around (1972) van de Amerikaans conceptuele kunstenaar Dennis Oppenheim (1938 — 2011) verbeeldt deze periode. Het is de eerste maal dat dit werk als diafilm in België vertoond zal worden, en dit dankzij een unieke samenwerking tussen de Oppenheim Estate en Art Cinema OFFoff. Stewing Around registreert de gelijknamige performance van Oppenheim. Door zijn performance doorheen een diaprojectie te documenteren, zoekt Oppenheim niet enkel de grenzen van fotografie, performance en film op, maar reflecteert hij tevens over de opmerking van Roland Barthes dat fotografie per definitie een performatief medium is. Het gebruik van de diafilm benadrukt dit performatieve aspect en vraagt van de toeschouwer een actieve houding in het ​‘lezen’ van het werk, aangezien de dia’s haast lukraak in de carrousel geplaatst zijn. Het verbaast dan ook niet dat toen Jonas Mekas het werk Stewing Around zag, hij daarover in Movie Journal schreef: ​“The effect of Dennis Oppenheim’s piece is of a slow, very controlled, minimal quality. Of course this piece is the perfect bridge from slides to cinema; it is also a perfect piece to confuse those who are too certain about what cinema is or is not.”

Is Oppenheim de historische noot in deze expositie, dan tonen de andere makers elk op hun manier dat de dia nog steeds een medium in beweging is, misschien niet meer in het klaslokaal of in de huiskamer, maar des te meer binnen de actuele kunst. Petržalka (1991) van de Oostenrijker Josef Dabernig is daar een voorbeeld van. Hangt Petržalka nog erg vast aan het fotografische oeuvre van Dabernig, dan wordt door de verhalende tendens van de serie de regisseur Dabernig duidelijk zichtbaar. Bij deze meester van de suggestieve cinema spelen nostalgie, vervreemding en het vroegere Oostblok een prominente rol. Ook in Petržalka roepen de strakke zwart-wit beelden geschoten in 1989 op een kermis in Bratislava de onzekere en veranderlijke werkelijkheid op van de postcommunistische landen. Dabernigs films zijn dwarse commentaren op sociale structuren. We kunnen de films lezen als allegorieën van de Grote Maatschappij, zoals deze weerspiegeld wordt in de kleine (soms obsessieve) details van het alledaagse.

Floris Vanhoof gebruikt de diaprojectie dan weer voornamelijk omwille van de sculpturale kwaliteiten en de mogelijkheden die het medium biedt om tot een hybride vorm van muziek, foto en film te komen. In Fossil Locomotion (2016) duikt Vanhoof in de geologische collectie van zijn familie, bestaande uit stenen waar hij met zijn hele familie naar zocht op Franse akkers en verlaten steengroeven. Met gemanipuleerde lichtprojecties, flikkerende beelden, simultane projecties, roterende dia-installaties en speelse geluiden brengt Vanhoof deze intieme en persoonlijke collectie bij het grote publiek. Vanhoofs zoektocht is geen zoektocht naar eeuwenoude ​‘verloren’ beelden, maar naar alternatieve manieren om beelden weer te geven en tegelijk geluid te genereren.

Basim Magdy toont in A 240 second analysis of failure and hopefullness (with coke, vinegar and other tear gas remedies) (2012) eveneens een maatschappij in transitie. De Egyptenaar Magdy fotografeerde tijdens de Arabische Lente de afbraak van een flatgebouw en stelde tijdens het ontwikkelingsproces zijn beelden bloot aan azijn, cola en andere huishoudmiddeltjes die aangewend worden om traangas uit je ogen te krijgen. Vervolgens draaide Magdy de beelden om, zodat de beelden van een sloopwerf veranderden in de beelden van een bouwwerf. Een poëtisch gebaar waarbij Magdy ons toont hoe afbraak wordt omgezet in creatie door niet meer te doen dan de middelen te gebruiken die zich spontaan aandienen.

Hoewel het werk van Magdy uiteraard een sterke politieke connotatie heeft, fascineert het juist door niet uitgesproken te zijn en een pure artistieke taal te spreken. Hetzelfde geldt voor A Man called Love (2007) van de Braziliaanse Tamar Guimarães. In haar fascinerende diafilm vertelt Guimarães het waargebeurde verhaal van Francisco Xavier Candido (1910−2002), een Braziliaanse psychisch medium, die zijn leven wijdde aan het neerschrijven van de woorden die de doden tegen hem spraken en ongekend populair was in de jaren ​’60 en ​’70. Met ruim 400 boeken is hij de meest productieve psychographer aller tijden. In zijn roman Our Home beschrijft hij een stad waar de onlangs gestorvenen studeren en werken. In een utopische visie van de sociaaldemocratie evoceert hij een plek met prachtige pleinen en bankjes, waar tere bloemen midden in verlichte fonteinen groeien. Guimarães verbindt Candido met de sociale onrusten in Brazilië en de rassen- en klassenstrijd tijdens de militaire dictatuur (1964−1985). Hij plaatst zo de ontwikkeling van het spiritisme in Brazilië in relatie tot het utopisch socialisme, en de teloorgang ervan tijdens de dictatuur. A Man Called Love maakt gebruik van archiefbeelden van Candido, van protesten tegen het militaire regime in de late jaren ​’60 en van spirituele voorwerpen geproduceerd in de jaren ​’30 en ​’40 in Brazilië.

Paradoxaal genoeg hanteerde de eerste lichting conceptuele kunstenaars als Oppenheim de diaprojectie juist vanwege zijn wijdverspreidheid, zijn grote toegankelijkheid en banaliteit terwijl het medium nu haast uitsluitend nog gebruikt wordt binnen de context van de beeldende kunst. De tijd heeft het medium ingehaald en het een plaats gegeven in het museum waar het wellicht (en uitsluitend daar) zal overleven. Die fysieke geschiedenis van het analoge medium vormt ook het onderwerp van Sample Frames (2011−2012) van de Zwitserse Alexandra Navratil. Sample Frames is het meest sculpturale werk in de tentoonstelling. Het werk van Navratil ontsluit de geschiedenis door gebruik te maken van de enorme hoeveelheid aan visueel materiaal dat van politieke en historische gebeurtenissen overblijft. Dit materiaal is voor Navratil niet enkel ​‘conceptueel geladen’, maar draagt vooral ook een formele geladenheid met zich mee zodat vorm en concept één en hetzelfde worden. Door een gigantische collectie beelden samen te voegen, ontstaan nieuwe geschiedenissen of wordt de betekenis van bestaande geschiedenissen afgezwakt. Het vergaan van het beeld wordt zo haast hetzelfde als het vergaan van de geschiedenis waar het beeld over vertelt. De beelden die in Sample Frames getoond worden, waren oorspronkelijk gemaakt in nitraatfilm. Tijdens haar onderzoek kwam Navratil de Eastman Kodak Tinting and Toning handleiding tegen. Deze publicatie uit de jaren ​’20 was bedoeld als hulpmiddel voor het standaardiseren van kleurprocedés, maar tegelijkertijd ook ter promotie van de Kodak Eastman producten. Navatril reisde daarna naar verschillende archieven en bibliotheken in de Verenigde Staten, Nederland en het Verenigd Koninkrijk, waar ze zeventien verschillende kopieën van diezelfde handleiding vond. De nitraatvoorbeelden die bij elke handleiding zaten, werden fotografisch gereproduceerd en vormen nu de beelden voor Sample Frames. Vier dezelfde beelden vertellen uiteindelijk elk een andere geschiedenis omdat de ​‘tand des tijds’ de beelden anders heeft beroerd. Het werk reflecteert zo over de geschiedenis van het beeld, over hoe het fysieke beeld aan een constante manipulatie onderhevig is, en over hoe dit het ​‘conceptuele’ beeld op zijn buurt beïnvloedt in een poëtisch samenspel.