A Searching Eye – Karl Kels retrospectieve (II)

Art Cinema OFFoff pre­sen­teert een vol­le­dig over­zicht van het werk van de Duitse film­ma­ker Karl Kels – de eer­ste inte­gra­le retro­spec­tie­ve in jaren. De maker is bei­de avon­den aan­we­zig. Alle films wor­den op de ori­gi­ne­le dra­ger ver­toond (35mm en 16mm).

De films van Karl Kels wor­den geken­merkt door gevoe­lig­heid en terug­hou­den­heid. Voor zijn obser­ve­rend oog beli­chaamt elke visu­e­le ont­moe­ting een onein­di­ge reeks aan moge­lijk­he­den; elke niet-geën­sce­neer­de (docu­men­tai­re) rea­li­teit fun­geert als een dra­ger voor gren­ze­lo­ze ver­beel­ding en cre­a­tie­ve spe­cu­la­tie. Het is als­of Kels ver­trouwt op het medi­um film – of, meer spe­ci­fiek, op de radi­ca­le moge­lijk­he­den van mon­ta­ge – om de onein­dig­heid van sub­ver­sie­ve bete­ke­nis­sen te rea­li­se­ren die in de aan­ge­trof­fen rea­li­teit onbe­nut blij­ven. Kels’ films voe­ren ons in veel opzich­ten terug naar de oor­sprong van de cine­ma – naar de gebroe­ders Lumière, die gebeur­te­nis­sen regi­streer­den en repro­du­ceer­den, en naar Georges Méliès, de tove­naar van fantasieën.

Het was Peter Kubelka, Kels’ leraar, die liet zien hoe mon­ta­ge niet alleen bete­ke­nis kan uit­druk­ken door de bot­sing tus­sen shots, maar, wan­neer zorg­vul­dig toe­ge­past, ook tus­sen indi­vi­du­e­le fra­mes. Op het niveau van afzon­der­lij­ke fra­mes ope­reert mon­ta­ge – een breuk in het ruim­te-tijd­con­ti­nu­üm – bevrijd van haar onder­ge­schikt­heid aan het nar­ra­tief. In plaats van zich hei­me­lijk te vol­trek­ken, maakt ze zich zicht­baar. Kels’ gebruik van mon­ta­ge streeft een ver­ge­lijk­ba­re radi­ca­le ambi­tie na, name­lijk het cre­ë­ren van auto­no­me bete­ke­nis­sen die zui­ver voort­ko­men uit de film­cuts zelf. Zijn opna­me­pro­ces valt terug op ver­schil­len­de vor­men van terug­hou­dend­heid: vas­te came­ra­po­si­ties, mini­ma­le bewe­ging bin­nen het kader, geen opge­legd geluid en vaak geen aflei­ding door kleur. De vast­ge­leg­de beel­den krij­gen een archi­va­li­sche kwa­li­teit zon­der nood­za­ke­lijk gewich­tig te zijn – Condensation Trail en Starlings vor­men uit­zon­de­rin­gen op de regel. In de vroe­ge kort­films zijn der­ge­lij­ke opna­mes rit­misch geor­dend. Ze val­len terug op het com­po­si­to­ri­sche prin­ci­pe van her­ha­ling met vari­a­tie. Kels cre­ëert visu­e­le illu­sies – deze zijn altijd belang­rijk voor hem, maar de aard ervan is uit­ge­spro­ken plas­tisch en evi­dent, absurd en gees­tig, in schril con­trast met hun reac­ti­o­nai­re inzet bin­nen de nar­ra­tie­ve cinema.

Toch zou het ver­keerd zijn Kels’ films in lou­ter for­me­le ter­men te karak­te­ri­se­ren. Een men­se­lij­ke betrok­ken­heid vormt het klop­pend hart van Kels’ cine­ma, of het nu gaat om de beschon­ken bewo­ners van de Bowery of jegens de die­ren in de zoo. De die­ren­films zijn sterk gericht op het bestu­de­ren van gedrags­pa­tro­nen. Naarmate zijn film­prak­tijk zich ver­der ont­wik­kel­de, liet Kels zich min­der strikt lei­den door visu­e­le aan­trek­kings­kracht. Het effect van mon­ta­ge opent een ambi­gue ruim­te, waar­in het een mid­del wordt om uit­een­lo­pen­de tijd­lij­nen te ver­e­ni­gen met mini­ma­le vari­a­ties in ruim­te. Deze sub­tie­le, inge­hou­den vari­a­ties ver­ei­sen inten­se aan­dacht van de toe­schou­wer. Al wie zelf­ge­noeg­zaam denkt het blik­veld vol­le­dig door­grond te heb­ben, loopt de char­mes van de films mis. Filmische tijd kan zowel reë­le tijd als een pure con­struc­tie zijn. Een van de gro­te belo­nin­gen en uit­da­gin­gen van Kels’ films is te ont­dek­ken wan­neer het om het ene of het ande­re gaat. Het is voor ieder­een zicht­baar, zolang je maar goed genoeg kijkt. (Arindam Sen)

→ In aan­we­zig­heid van Karl Kels

→ Programma, inlei­ding en Q&A met Karl Kels door Arindam Sen, film­cu­ra­tor en criticus