This is not a script – Poëzie ontmoet film (3)

In 1964 fixeer­de de Belgische dich­ter Marcel Broodthaers (1924−1976) een sta­pel onver­koch­te exem­pla­ren van zijn laat­ste dicht­bun­del Pense-Bête in plaas­ter. Die daad mar­keer­de sym­bo­lisch zijn over­stap naar de beel­den­de kunst. Taal en tekst ver­dwe­nen ech­ter nooit uit zijn late­re oeu­vre. De der­de pro­gram­ma-avond van This is not a script ope­nen we met zijn expe­ri­men­te­le kort­film Un Voyage en Mer du Nord uit 1973, waar­in hij deze cine­ma­to­gra­fi­sche zee­reis in de vorm van een ​‘boek’ gego­ten heeft: sta­ti­sche zee­beel­den wor­den afge­wis­seld met tus­sen­ti­tels die pagi­na­num­mers aan­dui­den. Het werk is onder­tus­sen ico­nisch gewor­den, mede dank­zij de invloed­rij­ke Amerikaanse kunst­cri­ti­ca Rosalind Krauss en haar boek A Voyage on the North Sea: Art in the Age of the Post-Medium Condition (1999). Daarin oppert ze dat de eigen­heid van een artis­tiek medi­um nooit ver­engd kan wor­den tot het stof­fe­lij­ke, mate­ri­ë­le aspect van zijn dra­ger — wat door som­mi­ge expo­nen­ten van het hoge moder­nis­me (zoals Clement Greenberg) uit­ge­dra­gen werd. De spe­ci­fi­ci­teit van een medi­um schuilt vol­gens haar net in de com­plexi­teit en veel­vor­mig­heid van dra­gers en artis­tie­ke con­ven­ties die in elkaar grij­pen en onder­ling van elkaar afhan­ke­lijk zijn. Er bestaat niet zoiets als dé essen­tie van het medi­um. Een medi­um ver­schilt altijd van zich­zelf in de vele arti­cu­la­ties die het krijgt in kunst­wer­ken. Krauss beschouwt Broodthaers als een fun­da­men­teel voor­beeld voor kun­ste­naars die hun media steeds opnieuw uit­vin­den en arti­cu­le­ren. Het gebruik van nieu­we tech­no­lo­gie­ën ziet ze als een moge­lijk­heid om de inner­lij­ke com­plexi­teit van media te kun­nen bevat­ten. Literatuur kan ook bewe­gend beeld zijn. Cinema kan ook tekst zijn.

Met het bewe­gen­de con­cre­te gedicht Poem in Memory of Jack Donovan Foley (2008) brengt de Canadese schrij­ver en kun­ste­naar W. Mark Sutherland (°1955) een hom­ma­ge aan Jack Foley. Foley vond in de jaren twin­tig van de vori­ge eeuw het naar hem genoem­de ​‘foley’ uit: de geluids­ef­fec­ten of bruit­a­ge. De foley­ar­tiest cre­ëert aller­lei gelui­den die in post­pro­duc­tie op het beeld gemon­teerd wor­den, als­of het de ech­te geluids­op­na­mes zijn die bij het beeld horen. Zo wor­den bij­voor­beeld wap­pe­ren­de hand­schoe­nen het vleu­gel­ge­klap­per van vogels. Sutherland vindt poë­zie in de kloof tus­sen het beeld en het geluid in film.

Tot slot pre­sen­te­ren we drie mees­ters van de struc­tu­re­le film: Paul Sharits, Hollis Frampton en Michael Snow. De ont­kop­pe­ling van beeld en geluid die Sutherland in de verf zet, vin­den we ook terug in Paul Sharits’ (1943−1993) Word Movie uit 1966. De woor­den zijn hier mate­rie gewor­den. Er ver­schijnt schrift op de beeld­band, waar­bij elk woord één fra­me lang — of lie­ver: kort — in beeld blijft. En er is spraak op de klank­band, met een man­nen- en vrou­wen­stem die elk om beur­ten een woord lezen. De pre­sen­ta­tie­vorm maakt het erg moei­lijk om iets van de tekst te bevat­ten, wat de mate­ri­ë­le kant van de woor­den extra in de verf zet.

Gloria! (1979) is Hollis Framptons ode aan zijn over­le­den groot­moe­der. Frampton (1936−1984) trekt de medi­a­le lagen vol­le­dig uit elkaar: film­beeld, muziek en schrift wis­se­len elkaar af in een poging om uit spo­ren het ver­le­den op te roe­pen en om de rela­tie tus­sen een negen­tien­de-eeuw­se vrouw en haar twin­tig­ste-eeuw­se klein­zoon te vat­ten. Op ont­roe­ren­de en iet­wat komi­sche wij­ze bezint deze for­me­le film zich over de men­se­lij­ke ein­dig­heid en over de ver­gan­ke­lijk­heid van herinneringen.

We ein­di­gen met het werk dat de titel lever­de voor de pro­gram­ma­reeks. ​“This is not a script” is een citaat uit So Is This (1982) van de Canadese kun­ste­naar Michael Snow (°1929). Vijfenveertig minu­ten lang ver­schijnt een tekst op het scherm, woord voor woord, wit op zwart, gezet in Helvetica. Er is geen geluid. So Is This is niet alleen een film met alleen maar tekst, in de tekst zelf reflec­teert Snow gere­geld over het lezen in een film. Het werk leest haast als een hand­lei­ding om tekst als schrift op film te zet­ten. So Is This raakt, vaak onder­huids en met de nodi­ge humor, heel veel the­ma’s aan, zoals cen­suur, de rela­tie tus­sen de film­prak­tijk en film­kri­tiek, etc. Met deze film gooi­de Snow roet in het the­o­re­ti­sche debat over de vraag of film een taal is. De eni­ge manier waar­op So Is This gezien kan wor­den, is in de film­zaal, als toe­schou­wer tus­sen de toe­schou­wers. Deze scree­ning is een unie­ke kans om dit mees­ter­werk van Snow zo te zien!