Rituelen: Peter Weiss & Maya Deren

Peter Weiss (1916−1982) kreeg inter­na­ti­o­na­le bekend­heid als toneel­schrij­ver met het stuk Marat/​Sade. Hij was ech­ter ook roman­schrij­ver, schil­der en film­ma­ker. In 1952 sloot hij zich aan bij de Zweedse expe­ri­men­te­le Filmstudio en maak­te hij gedu­ren­de een decen­ni­um expe­ri­men­te­le films met een sur­re­a­lis­tisch kant­je. Hij schreef ook een film­his­to­risch boek over avant-gar­de cine­ma. OFFoff orga­ni­seert een zeld­za­me scree­ning van zijn vijf­de­li­ge reeks Studie. In Studie I wordt een man wak­ker op een grij­ze mor­gen. De och­tend­ri­tu­e­len wor­den afge­han­deld in een reeks mono­to­ne bewe­gin­gen. Studie II (‘Hallucinaties’) is opge­bouwd rond twaalf opeen­vol­gen­de dimen­sies van ruim­te en tijd. Er wordt gespeeld met tegen­stel­lin­gen als obsessie/​moeheid, erotiek/​aversie, en met beel­den van licha­men in bewe­ging en in rust voor de duis­ter­nis van de slaap. In Studie III trekt een man door de wereld met zijn alter ego op de rug. Omgevingen en plaat­sen her­in­ne­ren hem aan de voor­oor­de­len die hij pro­beert te ont­vluch­ten. Zijn doel is zich te bevrij­den van con­ven­ti­o­ne­le taal en uit­druk­kings­wij­zen. Studie IV (‘Bevrijding’) is een nieu­we ver­sie van Studie III waar­in het the­ma van de bevrij­ding ver­der wordt uit­ge­werkt, maar dan meer gesti­leerd. Studie V wis­selt abstrac­te beel­den af met eer­der rea­lis­ti­sche shots. De film ver­beeldt een bevreem­den­de ont­moe­ting tus­sen twee geliefden.

Maya Deren (1917- 1961) was een van de belang­rijk­ste Amerikaanse expe­ri­men­te­le film­ma­kers. Deren was ook cho­re­o­gra­fe, dan­se­res, film­the­o­re­ti­ca, schrijf­ster en foto­gra­fe. Ze com­bi­neer­de haar belang­stel­ling voor dans, voo­doo en psy­cho­lo­gie in een reeks sur­re­ë­le, op waar­ne­ming gerich­te zwart-wit­films. Ritual in Transfigured Time uit 1946 heeft een pro­gram­ma­ti­sche titel. Deren vond dat de avant-gar­de­film de con­ven­ti­o­ne­le noties van tijd dien­de te door­bre­ken, en dat een film als geheel ritu­a­lis­tisch moest zijn. Ze vat­te deze kort­film op als een cho­re­o­gra­fie ver­rijkt met ver­wij­zin­gen naar Griekse mytho­lo­gie. Het is een stu­die van de vrou­we­lij­ke psy­che vol sym­bo­len en een ech­te pij­ler bin­nen de tran­ce-film. The Very Eye of Night (1958) is een cho­re­o­gra­fie voor came­ra in samen­wer­king met stu­den­ten van de Metropolitan Opera Ballet School onder lei­ding van Antony Tudor. Deze laat­ste was toen een voor­aan­staan­de cho­re­o­graaf. Deren ligt aan de basis van de moder­ne dans­film, in die zin dat zij een film­taal ont­wik­kel­de voor het cap­te­ren van dans waar­bij iede­re refe­ren­tie naar de schouw­burg­zaal is ver­dwe­nen. De dan­sers zijn spook­ach­ti­ge ver­schij­nin­gen (of hemel­se licha­men) die zich bewe­gen tegen de ach­ter­grond van een bester­de hemel.