Kort Geknipt & De Andere Film: Akerman en de Britse underground

Zondag, 28 september 1969, tien uur ’s avonds. Een langharige man in excentrieke kledij verschijnt op de BRT met het programma Kort Geknipt. Dirk Lauwaert heet deze kleurrijke jongeman en die avond introduceert hij een Tsjechische animatiefilm en Rein Bloems Een Kermis­kroniek Kockyn, twee intelligente kortfilms. Het is een kantelmoment. De eerste trillingen van een ware aardverschuiving in het Vlaamse film- en televisielandschap zijn voelbaar. Na het vertrek van Lauwaert neemt een man met een sigaar bengelend tussen zijn lippen de programmatie en presentatie voor zes jaar over, Eric de Kuyper.

Lauwaert en na een jaar vooral de Kuyper, tonen nieuwe, actuele, experimentele en marginale producties, in de aanval tegen de (over)heersende, narratieve mainstream cinema. Na het ontslag van Lauwaert in 1970, loopt het programma verder tot en met 1976, met de Kuyper en Emile Poppe, volgens hetzelfde stramien, maar onder een andere naam: De Andere Film. Zeven jaar lang kan de Vlaamse kijker zijn avond vullen met poëtische, non-narratieve, pure cinema met producties als Werner Schroeters Eika Katappa (1968), Stephen Dwoskins Dyn Amo (1972) en Chantal Akermans Saute Ma Ville (1968). De vormen zijn eclectisch en de inhoud moreel uitdagend. Voor taboes als orgieën, prostitutie, druggebruik, socialisme en homoseksualiteit wordt niet teruggedeinsd.

Het duurt dan ook niet lang voor Vlaanderen begint te steigeren: het technisch en uitvoerend personeel saboteert de boel, Humo wordt overspoeld met ontzette lezersbrieven en BRT gaat zich bemoeien met de filmkeuze. Niet de reactie van het publiek, maar de houding van de BRT wordt uiteindelijk de doodsteek voor De Andere Film. Als de BRT weigert Walter Gutmans The Grape Dealer’s Daughter (1970) – een film over een regisseur die een actrice zoekt om aan een orgie deel te nemen – uit te zenden, geven de Kuyper en Poppe er de brui aan. Toch is De Andere Film een overwinning voor de filmkunst. Dankzij het programma werd er een venster geboden op de Vlaamse, Europese en internationale experimentele scene. Das Neue Kino, London Film-Makers’ Co-operative en allerlei andere underground producties werden compromisloos aan het Vlaamse publiek gepresenteerd.

Met De Andere Film brengt Art Cinema OFFoff de Kuypers programma weer tot leven, want het programma mag dan wel diep in het archief vastgeroest zitten, de pareltjes die het Vlaamse televisiescherm lieten schitteren, glanzen nog als vanouds.

Programma: Godart Bakkers

Als voornaam lid van de London Film-Makers’ Co-operative, was Peter Gidal ondergedompeld in de avant-gardescene. Gidal was een overtuigd structuralist en hield ervan om te spelen met korreligheid, duur, tempo en uiteenlopende montage­structuren. Met zijn antinarratieve, niet-­representatieve cinema daagt Gidal sys­tematisch de kijker intellectueel uit en met Hall is dat niet anders. Een alledaagse ruimte wordt weergegeven: een hal en een gedeeltelijk zichtbare kamer, er zijn foto’s op de muur en fruit ligt op tafel. De visuele ervaring van de kijker lijkt monotoon, maar door een complex spel van duur, herhaling en jump cuts, verdwaalt de kijker alsnog in deze strikt afgebakende ruimte.

18 oktober 1970 is een mijlpaal in de Belgische film- en televisiegeschiedenis: voor het eerst wordt er een film van Chantal Akerman aan het grote publiek getoond. Akerman maakte haar allereerste kortfilm Saute ma ville toen ze amper 18 jaar oud was. Ze speelt zelf de hoofdrol van een jonge vrouw, geïsoleerd en verveeld in een onpersoonlijk flatgebouw. Zingend doorheen haar dag, loopt ze de trap op, haar keuken in en sluit ze zichzelf op. Haar huishoudelijke taken voert ze echter uit in een staat die aan delirium grenst: slapstickgewijs gooit ze haar kookgerei op de grond, om vervolgens krampachtig haar keuken te poetsen. Saute ma ville – blaas mijn stad op – is een femi­nistische kritiek op de gedomesticeerde huisvrouw, een protest tegen alledaagse, afstompende rituelen.

De Britse underground werd mee vorm­gegeven door Ian Breakwell, een Britse, veelzijdige kunstenaar die schilderde, tekende, fotografeerde, filmde en bovenal zijn omgeving waarnam. In zijn werk wordt de focus dan ook veelal gelegd op het ongewone maar evenzeer het banale in het dagelijkse leven. Sheet, een kortfilm die hij realiseerde samen met Mike Leggett, verdiept zich in die onverwachte wereld. Een drie meter lang wit laken verschijnt en verdwijnt in architecturale en plattelandse omgevingen. Waar zal het straks opduiken?